Ко дню всенародной памяти жертв Великой Отечественной войны публикуем эссе, которое прислала Валентина Гагалушко, заместитель директора пришкольного оздоровительного лагеря «Сказка» ГУО «Средняя школа №5 г. Лиды».
* * *
Лабірынты памяці
У каторы раз аздараўленчы лагер “Казка” у сценах СШ №5 г.Ліды прымае сваіх выхаванцаў! Тут дзецям прапануецца стаць удзельнікамі ралявой гульні “Эпоха казак і легенд”. Дадзены праект дазваляе ў даступнай для дзяцей форме здзейсніць экскурс у мінулае, даць ім магчымасць самім спраектаваць магчымы варыянт будучага нашай краіны. Аднак такія паняцці цяжка засвойваюцца малодшымі школьнікамі. Тут трэба нешта іншае, сапраўднае, шчырае, без штучнасці і фальшу.
Менавіта такой і стала сустрэча з Соф’яй Сцяпанаўнаўнай Грыгаровіч, ураджэнкай вёскі Хілякі Бераставіцкага раёна Гродзенскай вобласці (зараз жыхаркай г.Ліды). Нягледзячы на тое, што 2 красавіка 2021 года жанчыне споўнілася 93 гады, сваё ваеннае дзяцінства яна памятае лепей, чым учарашні дзень.
З хваляваннем выхаванцы лагера слухалі аповед старой жанчыны пра вайну. Яны ведалі, што не прачытаюць пра гэта ў кніжках, не ўбачаць у кіно...
Найбольш жахлівым слайдам усплываюць успаміны Соф’і Сцяпанаўны пра тое, як увосень 1941 года немцы аб’язджалі вёску за вёскай, хату за хатай, збіраючы дзяцей на здачу крыві для нямецкай арміі. Крыві трэба было, відаць, многа… Колькі? Ніхто не ведаў. Дзяцей вярталі праз нейкі час. Яны былі белыя, як папера. Слабыя. Некаторыя трацілі прытомнасць. Соф’я Сцяпанаўна памятае, як бацька закруціў яе ў доўгі кажух, палажыў на бульбу, што была ў склепе пад падлогай і строга наказаў не варушыцца. Сонечка ўсё зразумела, калі неўзабаве над галавой зацокалі абцасамі цяжкія боты, загучала чужая мова. Немцы! Яна затаіла дыханне. Старыя палавіцы яшчэ некаторы час скрыпелі, а потым усё сціхла.
З болем, пранесеным праз гады, успамінае Софъя Сцяпанаўна, як аднойчы на падворку з’явілася цэлая машына немцаў. Яны рыскалі паўсюль: забягалі ў пуню, правяралі свіран. Яны шукалі чырвонаармецаў. Неўзабаве Зоська ўбачыла, як некалькі нямецкіх салдат схапілі яе бацьку, прыняўшы за савецкага салдата.З адчаем кінулася да іх маленькая дзяўчынка. Немы крык разрываў дзіцячыя грудзі: “Vater!!! Vater!!!Vater!!!» З нешматлікіх урокаў нямецкай мовы яна добра ведала некалькі слоў. Адно з іх - “vater” ( “бацька”). На крык выскачыла з хаты маці. Яна чаплялася за рукі нямецкіх салдат, крычала, плакала. Крычала праз слёзы і Зоська. Адно вядомае ёй слова на чужой мове гучала, як закляцце. І,здаецца, яно падзейнічала. Бацьку адпусцілі. На падворку стала ціха. Зоська, уздрыгваючы ўсім целам, павісла на бацькавай шыі. Тут жа, на зямлі, сядзела знясіленая маці. Не было больш ні нямецкай машыны, ні саміх чужынцаў… Ва усім Сусвеце- толькі Зоська і яе бацькі. Яе сям’я. У гэты момант дзяўчынка зразумела, што нічога больш каштоўнага ў яе жыцці не было і не будзе. І яна нікому не дазволіць гэта перайначыць.
У калейдаскопе ўспамінаў Соф’і Сцяпанаўны ўсплываюць розныя карціны даўно мінулых дзіцячых гадоў. Усе яны звязаны з вайной, напоўнены жахам і болем. Жанчына ўспамінае, як летам 1942 года яны з сябрамі пасвілі кароў на ўскрайку лесу. Два хлопчыкі, яе аднагодкі, і яшчэ адна дзяўчынка. Дзеці пачалі раскладаць вогнішча, каб падсмажыць хлеб з салам, а яе, Зоську, направілі адвярнуць кароў, каб тыя не лезлі ў шкоду. Моўчкі, глытаючы слёзы ад крыўды, Зоська накіравалася да статка. Не паспела адысці і паўсотні крокаў, як ззаду пачуўся выбух. Азірнулася. На месцы вогнішча- вялізны слуп чорнага дыму. Не чуючы пад сабой ног, пабегла туды, дзе засталіся яе сябры. Карціна была жудасная! Скаверканыя тулавы хлопчыкаў ляжалі ў штучных позах. Дзяўчынцы асколак трапіў у жывот. Усюды кроў… І глыбокая варонка на месцы вогнішча… Якую страшную знаходку кінулі ў агонь хлопцы? На выбух збеглася ўся вёска. Плач, енк, лямант запаланіў усё наваколле.
Зямля паплыла з-пад ног…У гэтую хвіліну моцныя бацькавы рукі падхапілі Зоську. Ён прыціскаў дачку да сэрца, нібы хацеў засланіць сабой ад усіх бед. І тых, што былі… І тых, што ёсць... І тых, што будуць… Яна адчула сябе ў небяспецы.
Даўно мінулі ваенныя гады. Мінулі гады трывог і нястач. Нават цэлыя дзесяцігоддзі шчаслівага замуства Соф’і Сцяпанаўны Грыгаровіч канулі ў мінулае. І калі зараз глядзіш у вочы гэтай старой жанчыны, бачыш бясконцасць Сусвету, глыбіню акіяна, сум, мудрасць… А яшчэ больш адзіноту. Так, адзіноту…
У вялікім задуменні вярталіся дзеці ў лагер. Іх твары свяціліся нейкім светлым сумам. А ў вачах- разуменне важнай ісціны, вера і рашучасць. Гэтыя дзеці зрабілі правільныя вывады. І зробяць усё, каб такіх жахаў не ведала родная зямля.
* * *
Аздараўленчы лагер «Казка» ДУА «Сярэдняя школа №5 г.Ліды»
«Бизнес-Лида», 2021. Залетай к нам в Telegram!
